بررسی مفهوم مقرنس در معماری

بررسی مفهوم مقرنس درمعماری وتاثیرآن برزیباسازی مساجددوره صفویه

تورج جلیلی
گروه معماری، واحد ماهشهر، دانشگاه آزاد اسالمی، ماهشهر، ایران
پژمان جهانیانی پور
گروه معماری، واحد ماهشهر، دانشگاه آزاد اسالمی، ماهشهر، ایران
یونس بهشتی اصل
گروه معماری، واحد ماهشهر، دانشگاه آزاد اسالمی، ماهشهر، ایران
عارف جهان نژاد
گروه معماری، واحد ماهشهر، دانشگاه آزاد اسالمی، ماهشهر، ایران

چکیده:

دوره صفوی راعهد هنر طالیی ایران میگویند که به راستی این نام گذاری درمورد هنرهای تزئینی ازجمله مقرنس مصداق
دارد.دراین دوره هنردارای صالبت و یکپارچگی منحصربه فردی است که در دوران پس از صفویه کمتر به چشم می خورد.یکی
ازعناصر تزئینی در این دوره که مقام مهمی در زیباسازی مساجد را به عهده دارد که اغلب با موزائیک و کاشی صورت می
گرفت مقرنس می باشد.مقرنس که شباهت زیادی به النه ی زنبور دارد در بنا به شکل طبقاتی که در روی یکدیگر ساخته شده
برای آرایش بنا یا تبدیل آن ازشکلی هندسی به شکل هندسی دیگر به کار میرود. مقرنسکاری یکی از عناصر مهم تزیینی معماری
اسالمی ایران است، که در زیبا ساختن بناهای ایرانی بخصوص مساجدومقبره ها استفاد میشود. مقرنس در بناها به شکل طبقاتی
روی هم ساخته شد برای آرایش دادن بناها و یا برای آنکه به تدریج از یک شکل هندسی به شکل هندسی دیگری تبدیل شصد
به کار میروند . مقرنسها معموال در سطوح فرو رفته گوشه های زیرسقف ایجادمی شود. اما محل قرار گیری این عنصر تزیینی
میتواند در باالی دیوارها، سقفها گوشهها سردرها و … باشد. مسجد شیخ لطف اهلل و مسجد امام اصفهان از جمله مساجد
بسیار مهم دوره صفویه هستند که مقرنس در زیباسازی این مساجد نقش به سزایی داشت. هدف این پژوهش رسیدن به مفهوم
مقرنس و همچنین نقش و تاثیرآن در مساجدمذکوربا استفاده از روش کتابخانه ای/توصیفی میباشد.
کلید واژه: مقرنس، زیباسازی، صفویه، مسجدشیخ لطف اهلل، مسجد امام

مقدمه:

عصر صفوی را عصر هنر،فرهنگ و معماری ایران میتوان نام برد، که به راستی این نامگذاری درمورد هنرهای تزئینی از جمله
مقرنس مصداق میباشد. این عنوان به معنی ان نیست که هنرمندان دوره صفوی دست به ابتکار و اختراع فوق العاده ای زده اند
بلکه به علت این است که بر اثر توجه شاهان صفوی مراکز هنری زیادی در رشته های مختلف هنری به اوج ترقی خود
رسیدند.بی شک عصرصفوی دوران نوینی در عرضه ی هنرهای بااوج ایران زمین به شمارمی آید.دراین دوران هنر دارای صالبت
و یکپارچگی منحصربه فردی است که در دوران پس از صفوی کمتر به چشم میخورد.دراین دوره برخی از سنتهای هنری مغول
کنار رفتو در تالش اغازگر دست ساخته های نویی عرضه شد.به ویژه در زمان شاه عباس هنرهای این عهد به حد اعالی
شکوفایی خود وصال یافت.مقرنس در این دوره کامال جنبه ی تزئینی داشت و اغلب با موزائیک و کاشی صورت میگرفت.
تکنیک مقرنس کاری هنری است ساخته شده از آجر ،گچ و کاشی که در زیباسازی بنا نقش مهمی را ایفا می نماید. در واقع
عنصر مقرنس که شباهت زیادی به النه زنبور دارد در بنا به شکل طبقاتی که در روی یکدیگر ساخته شده برای آرایش بنا یا
تبدیل آن از شکلی هنری به شکلی هندسی دیگر به کار می رود. از آثاری که نشان دهنده ی تحول و گسترش عنصر تزئین
مقرنس همراه با کاشی کاری های با ارزش و بی مانند در دوره صفوی می باشد می توان مقرنس های زیبای مسجد امام و
مسجد شیخ لطف اهلل را نام برد که در نوع خود از بهترین موتیفهای مقرنس الهام گرفته شده است.

1-1پیشینه پژوهش:

در ارتباط با موضوعیت نقش مقرنس در معماری و تاثیر وارتباط این عنصر زیبایی برمساجد این دوره پژوهش محدودی انجام
گرفت که می توان به کتاب آثار ایران از آندره گدار ، ترجمه ابوالحسن سروقدمقدم اشاره کردو همچنین کتاب آشنایی با بناهای
تاریخی از سید مهدی میر دانش اشاره داشت.
1-2روش تحقیق پژوهش :
در این مقاله تالش برآن شده که با روش کتابخانه ای به بررسی مفهوم مقرنس در معماری صفویه بپردازیم و سپس تحلیلی بر
نقش مقرنس مساجد این دوره داشته باشیم و در نهایت با ذکر نمونه هایی از مساجد دوره صفویه و ارتباط مقرنس با زیبا سازی
این مساجد خواهیم پرداخت.
1-3سواالت پژوهش :
در این پژوهش می توان با طرح سوال و پاسخگویی به آنها راه کار مناسبی برای ارتقائ سطح کیفی مقرنس در معماری این
دوره بدست آوریم.
الف( شناخت مقرنس در دوره صفویه چه تاثیری بر زیباسازی مساجد این دوره )زمان حال( خواهد داشت؟
ب( آیا اقلیم در نحوه ساخت مقرنس تاثیر گذار است؟
1-4فرضیات پژوهش :
الف( به نظر می رسد شیوه فرم مقرنس زیبایی مساجد دوره صفویه را دو چندان کرده وباعث عظمتی در مساجد ان دوره شده.و
در مساجد این دوره با الهام گرفتن از نحوه مقرنس کاری دوره صفویه میتوان به زیباسازی مساجد کمک شایانی کرد.
ب(به نظر می رسد از مصالح بومی در ساخت مقرنس در دوره صفویه به نحو احسنت استفاده شده و با توجه به اقلیم مصالح
مورد نیاز بکار گرفته شده است .
1-5بیان مسئله :
ساخت جدید مقرنس ها در مساجد نتوانست آن زیبایی وشکوه و کارآیی که در دوره صفویه وجود داشت را در خود جای
دهد. با انجام این پژوهش می توان به بررسی و ارزیابی این مشکالت پی برد. و با دادن راهکار هایی میتوان به ساخت مقرنس
کاری در این دوره کمک کرده.
-2یافته ها:

تاریخ سلسله صفوی:

سلسله صفوی توسط شاه اسماعیل صفوی درسال907هجری درتبریز تاسیس شد.هنگامی که اسماعیل درسال 907درتبریز تاج
برسرنهاد ، تنها برناحیه آذربایجان تسلط داشت. ده سال طول کشید تاتوانست بقیه ایران رافتح کند.بعدازشاه اسماعیل ،طهماسب
بزرگترین پسراسماعیل درسال 903هجری به سلطنت رسید و اوهنگامی که به جای پدربرتخت نشست تنها ده سال و سه ماه
سن داشت و پایتخت را از تبریز به قزوین منتقل کرد. وی مدت 52سال وبیش از هر پادشاه دیگرصفوی سلطنت کرد.بعدشاه
طهماسب شاه اسماعیل دوم در سال984هجری درقزوین ودر40سالگی برتخت نشانده شدکه طولی نکشیدوبعد ازیک سال
سلطنت درگذشت وبعدازاو برادر بزرگش محمد خدابنده درسال985 به عنوان پادشاه سلسله صفوی برگزیده شد.درسال
996محمدشاه تاج و تخت پادشاهی رابه پسرش تسلیم کردوشاه عباس تاج برسرنهادو او قدرتمندترین فرد در دولت صفویه
شدوبه نشانه این مقام لقب وکیل ودیوان اعلی را از آن خودکرد.اوپایتخت خودرابه اصفهان منتقل کرد،سلطنت او نشانه نقطه
اوجی در شکوفایی بارز هنری است که در دوران صفویه پدید آمد.بعد از وی شاه صفی ، شاه عباس دوم، شه سلیمان و سرانجام
آخرین پادشاه سلسله صفوی شاه سلطان حسین به حکومت نشست و سرانجام درسال 1135هجری سلسله صفوی منقرض
شد)سیوری،راجر1374،(

معماری دوره صفوی:

عصر صفوی، عصرکمال وشکوفایی نبوغ معماری وشهرسازی در ایران است. زیباترین و باشکوه ترین آثارمعماری ایران در
همین دوره توسط معماران خالق و هنرمندانی چون محمدرضا وعلی اکبراصفهانی آفریده شد. باتغییر پایتخت ایران ازقزوین به
اصفهان درسال 1006ق به وسیله شاه عباس اول و موقعیت جغرافیایی شهر، این امکان را میداد که اصفهان گسترش یابد و
شاهکارهای هنری متعددی درآن بنا شود. تشویق هنرمندان به وسیله شاه و رفاه اقتصادی و امنیت سیاسی موجود به وسیله شاه
عباس اول ازدالیل دیگراین گسترش و توسعه بود.احداث ساختمان های جدید در اصفهان ، زمینه دیگر هنرها رانیز فراهم کرد
که درکنار هنرمعماری بدان ها هم پرداخته می شد. آثار معماری ایران عصرصفوی راباید ویژه در بناهای مذهبی یافت ومسجدشاه
اصفهان واقع در میدان نقش جهان را سمبلی ازآن دانست)قدیانی،عباس1384،(
2-3مقرنس را از دید دوران هنری اسالمی میتوان به 3دسته تقسیم کرد:
دوران اولیه اسالم، دوران سلسله های اسالمی، دوران نزدیک اسالمی .در دوران اولیه اسالم، به طور کلی مقرنس یعنی هر چهار
نوع مقرنس های تزئینی در بیشتر بنا های این زمان بکار رفته است، البته مقرنس های النه زنبوری، کمتر کار گردیده. می توان
سه قرن اول هجری خورشیدی را آغازی دیگر بر هنر مقرنس سازی دانست. از قرن چهار و پنج هجری خورشیدی به بعد آثار
بیشماری که نشانگر تحول این هنر باشد، در نقاط مختلف ایران بزرگ وجود دارد. نخستین نمونه های بارز چهار قرن آغاز
اسالم مقبره شاه اسماعیل سامانی در بخارا است، که گذشته از عناصر تزئینی مقرنس کاری، تزئینات آجری جالبی را دارد،
مقرنس ها بیشتر در گوشوار های زیر گنبد بکار آمده است، این مقبره از نمونه های اواخر قرن سوم هجری است. مقبره قابوس
بن وشمگیر مشهور به گنبد کاووس یا گنبد قابوس نیز یکی دیگر از استوار ترین بنا های اسالمی این زمان است، که گذشته از
شیار های زیبای ساقه و مخروط گنبد، دارای مقرنس های بسیار جالب و ساده می باشد. مسجد جامع نائین از آثار اوایل قرن
چهارم هجری است، همراه با گچبری های دقیق و ظریف و خطوط کوفی گلدار، در بعضی قسمت های این مسجد مانند گوشه
های گنبد و باالی محراب از مقرنس های گچی روی هم بهم گرفته شده است
2-4مقرنس دردوره صفوی:
دردوره صفویه ،زیباترین مقرنس های گچی با عناصرگوناگون به خصوص مقرنس های طاس و نیم طاس همراه با نقوش گل
وگیاه با انواع تیغ های گچی دالبری زینت بخش معماری به بهترین شکل ممکن گردیده است.)زمرشیدی،حسین1377،(. در
دوره صفوی مقرنس کامال نقش تزئینی داشت و همچون دوره قبل توسط کاشی و موزائیک مزین می گردد.آنچه در این دوران
رواج پیداکرد مقرنس استالکتیتی )آویزان(بود. مقرنس درعهد صفوی در سرستون ها به کاربرده می شد.عمق مقرنس ها نیز در
این زمان بیشتر گردید.بیشتر بناهای این دوره ازمقرنس بهره برده اند. یکی از جمله شیوه های متداول مقرنس کاری دراین
عصرکه احتماال از آواخر دوره تیموریان باب شده بود گونه ی زیبایی از مقرنس کاری به نام تنگ بری می باشد که در حقیقت
این شیوه نمایشی از عنصر حجم به صورت مجوف در گچ بری بوده و همراه با رنگ آمیزی و نقش پردازی جلوه زیبایی به
ابنیه بخشیده است)مکی نژاد،مهدی1387،(
2-5معنا ومفهوم مقرنس:
درلغت نامه دهخدا با استناد به فرهنگ لغت های قدیمی توضیحات مختلفی درباره واژه مقرنس آمده است.درکنزالغه عربی،بنایی
که آن رانقاشی کرده اند،بنایی که طاق واطراف آن پایه ودارای اضالع است وبه آن به فارسی، آهوی پای میگویند.ماخوذ از
تازی،بنای بلند مدور و ایوان آراسته و تزئین شده با صورتها ونقوش که بر آن پایه و راه زینه روند، قسمتی از زینت که در اتاقها
و ایوانها به شکلهای گوناگون گچبری کنند، گچبری های برجسته برآستانه خانه چون پای آهو چیز رنگارنگ ونوعی کاله و
همچنین برای اصالح مقرنس کاری آمده است ایجاد گچبری های برجسته و آویخته برسقف خانه و آسمانه خانه را با گچبری
هایی زینت دادند.
مقرنس نوعی تزئین است با فرورفتگی ها و برجستگی هایی از روی نظم و قاعده که در بعضی موارد به شکل استاالکتیت
آویزان است و در حقیقت این نوع تزئین معماری نوعی تزئین حجم پردازی شده است. در واقع مقرنس نوعی تجسم سه بعدی
و بر جسته نقشهای هندسی و گره چینی های معماری و هنر اسالمی است. به کارگیری مقرنس به طور عمده در معماری
اسالمی در ایران و کشورهای اسالمی و عربی رشد کرد.مقرنس ها بیشتر در زیر نیم طاق کروی شکل ایوان ها ونیم طاق های
محراب ها عملکرد دارند. مقرنس ها باتوجه به شکل و فرمشان اسامی گوناگونی دارند، مانند مقرنس های النه زنبوری و مقرنس
های کاسه ای که معروف ترین انواع مقرنس هستند.)میردانش ، سیدمهدی 1387،(
2-6منشا و پیدایش مقرنس:
طبق بررسی های به عمل آمده برای زایش و تولد مقرنس تا کنون محدوده ی زمانی مشخصی تعیین نشده است.بامشاهده شکل
های طبیعی قندیل های یخی و آهکی در درون غارها میتوان تصور کرد که احتمال دارد هنرمندان نخستین این فن از همان
قندیل ها برداشتی هنرمندانه کردندو ان را درسطوح داخلی و خارجی بناها با استفاده ار آجرگچ و یا سیمان به کار گرفته اند.
هرچند ، آندره گدار بارها به سه کنج های مقرنس دار در کاخ ساسانی سروستان در سده 5میالدی اشاره دارد.دردوره اسالمی
برخی پژوهشگران ، شمال شرق سرزمین ایران را در قرن 4 هجری قمری منشا مسلم مقرنس دانسته اند. برخی دیگر از
پژوهشگران ، شمال آفریقا در قرن 11میالدی را سرچشمه این عنصر زینتی دانسته اند و عده ای نیز بر این باوراند که،بغداد مبدا
اصلی مقرنس می باشد.)االسعد،محمد1376،(
2-7تفاوت ساخت مقرنس دردوره صفوی وسلجوقی:
درمورد چگونگی قرارگرفتن وکاربرد مقرنس ها دوران صفوی با دوران سلجوقی تفاوت کلی داشته است: هنرمندان مقرنس
ساز عهد سلجوقی، هماهنگ با باال آمدن ساختمان جرزها و دیوارهای جانبی بنا به هنگام قوس دادن آنها مقرنس ها را با پس
و پیش به کار بردن آجرها می ساختند، تاجایی که درنوک از تعداد قرنیزها کم و پوشش مقرنس دار زیرگنبدیا طاق ایوان کامل
شود. امادرزمان صفویه مقرنس ها را بر روی زمین قالب می ریختند و پس از تکمیل بنا و عمارت بابستهایی که زیر طاق از
پیش تعبیه می شده است مقرنس های آماده را به زیر سقف متصل می کردندو این کار از پایین به باال صورت می گرفته است.
2-8نکات مهم و کاربردی در ساخت مقرنس:
مقرنسها به دو سبک اجرا میشوند در هر مقرنس از پایین به باال عناصر ریزتر و کوچکتر میشوند. مقرنس در نقاط مختلفی
در سرستونها و گلوئیها و کتیبهها و چشمهطاقها کار میشود.
نامگذاری مقرنس بر اساس محل ساخت آن است، مثل مقرنس چشمهطاق گلوئی، کتیبه و مقرنس سرستون. در مورد چشمهطاق
چون در قوسها و طاقیها کار میشود، مقرنس قوس هم دارد بهر حال آنچه در همه این انواع مشترک است، عناصر سازنده
آن است که بنا بر اصطالح سنتی آلت مینامند که مهمترین آنها عبارت اند از: شاپرک، طاس، تخته، شمسه عرقچین، شمسه
تخته قطارتی، چهار لنگه منتظم و…
آالت نامبرده جزء آالت مشترکند ولی بعضی از انواع وجود دارند که فقط با مصالح گچ یا آینه یا آجر بهکار میروند و استفاده
از آنها با مصالح دیگر مجاز نیست. این آالت همگی هنگام کار روی یک نقشه پیاده گردند و مهمترین و کاربردیترین آنها
ترکیب طاسه نیم شش )شش ضلعی( با دو شاپرک است.
برای مرحله ساخت باید ابتدا آن را در خارج بنا بصورت تخته تخته درست کرد تا هم در وقت و زمان اجرای کار صرفهجویی
شود و هم خطر ریزش آن کمتر گردد، پس از نسب هر تخته و محکم نمودن آنها با پشت کار تخته دیگری نصب و برای تیغه
ارتفاع بین دو تخته باید از تخته گچی نازک که قبالً آماده میگردد استفاده کرد.
برای بستن تختهها باید از طنابی محکم ولی نسبتاً نازک بهنام طناب موئی که قالب نامیده میشود استفاده کرد و پس از پوشیده
شدن با گچ حکم ستون معلقی را برای جلوگیری از ریزش کار دارد و سپس کار اجرا میشود.
2-4-1مسجد شیخ لطف اهلل:
در شرق میدان نقش جهان اصفهان مسجد شیخ لطف اهلل قرار دارد که به فرمان شاه عباس اول درسال 1603م )1012ه ق(به
یادگار پدر زنش ساخته شده است. معمارمسجد،استاد محمدرضا اصفهانی بوده است. شیخ لطف اهلل جبل عاملی پدر زن شاه
عباس اول واز علمای بزرگ شیعه در لبنان امروزی بود که به دعوت شاه در اصفهان اقامت گزیدو این مسجد به منظورتجلیل
از مقام او و برای تدریس و نمازگذاری وی احداث شد.)پرایس،کریستین1391،(.درباالی کتیبه کمربندی جلوخان ،درقوس طاق
باانبوهی از مقرنس کاری های زیبا ازکاشی معرق مواجه می شویم . در راس کندوهای مقرنس کاری شمسه بسیار زیبایی بازمینه
آبی قرار گرفته است.رنگ کاشی های مقرنس ها سبز می باشد. حاشیه اصلی جلوخان باکاشی ها یفیروزه ای مارپیچی مهار شده
است.زیرقوس جناغی این قوس دارای مقرنس بندی زیبایی از کاشی معرق است ودرزیر مقرنس های تزئینی نام ابوالمظفرعباس
الحسینی الموسوی الصنوی وپس ازختم کتیبه نام کاتب علیرضاعباسی شاگردمال عبدل بیک مشخص شده است.وجود محراب
مقرنس کاری شده در شبستان زیر گنبد به شکوه وجالل مسجد افزوده است . مقرنس کاری های این محراب تماما باکاشی
کاری معرق صورت گرفته است.می توان گفت درمسجد شیخ لطف اهلل تمامی مقرنس ها به وسیله کاشی معرق سفید، سبز،سیاه،
قهوه ای و فیروزه ای در زمینه الجوردی تزیین شده است)نجم آبادی،محمدحسین1381،(

مقرنس کاری مسجد شیخ لطف اهلل به صورت النه زنبوری مقرنس کاری سر در ورودی مسجد شیخ لطف اهلل
ماخذ)نجم آبادی ،محمد حسین 1381( ماخذ ):نجم آبادی ،محمد حسین 1381(
2-4-2مسجدامام اصفهان:
مسجدامام یکی دیگر از آثار باشکوه معماری دوره صفویه است که در سال 1020هجری به فرمان شاه عباس اول و به دست
استاد علی اکبر اصفهانی ساخته شد. این مسجد برخالف مسجد شیخ لطف اهلل نمایی بزرگ و چشم گیر داردبا ایوانی در مدخل
و دو منار بلندکه نمای جنوبی میدان را رونق می بخشد و مانند مسجد جمعه حیاطی در وسط دارد.)پرایس،کریستین1391،(.سردر
ورودی مسجد امام،به ارتفاع 26متر با پوششی از شبکه پر حجم مقرنس کاری نخستین قسمتی بود که از ساختمان مسجد به
پایان رسد. این سردر باغنا و عظمت خود نماینده اوج هنر تزئینی ایران است، خورشیدی سردر به رنگ سرخ اخرایی به فضا
گرمی می بخشد.بخشی از کندوئی های مقرنس یا النه زنبوری های پوشاننده ورودی مسجد گذشته از گستردگی شبکه هندسی
زمینه این تزئینات دقت اجرا و قدرت تجسمی این طرح افسانه ای تزئینی روی سطوح مقعر در خور تحسین است.فواصل
نزدیک و هم سطح مقرنس کاری ها ، جلوه ساخت دقیقا هندسی و منطبق و کندوئی های پوشاننده قوس مقعر دیوار به خوبی
به نمایش گزارده شده است.مقرنس کار ییکی از درگاهی ها که به خواجه نشین ما قبل ایوان مرتبط با مسجد امام اطراف درگاه
آن با ابزار مارپیچ طنابی شکل با لعابی فیروزه ای و فرود آن در دو گلدان کاشی کار ی شده است.

مسجد امام نحوه مقرنس کاری،ماخذ نجم آبادی،محمد حسین( مسجد امام نحوه مقرنس کاری،ماخذ نجم آبادی،محمد حسین(
جدول شماره1
ماخذ:)میردانش ،سید مهدی138،(
مقرنس را ازلحاظ شکل به چهار دسته تقسیم می کنند:
-1 مقرنس های جلو آمده مقرنس هایی را می گویند که مصالح آن از خود بنا است. و در نهایت سادگی و
بدون هیچ پیرایه ای به صورت آجر یه گچی ، انتهای سطوح خارجی نمای بیرون
ساختمان را آرایش می دهند واستحکام آنها زیاد است.
-2 مقرنس های روی هم قرار گرفته این مقرنس ها افزون بر مصالح به کار رفته اصلی بنا از مصالحی مانند گچ و آجر
و سنگ که به بنا الحاق واضافه شده ساخته می شوند و در سطوح داخل و خارج
بنا به کار می روند. این نوع مقرنس ها بیشتر در چند ردیف روی هم قرار دارند
و دارای ثبات متوسطی هستند.
-3 مقرنس های معلق شبیه همان منشور های آهکی آویزان در غار ها یا استالکتیت بوده و بیشتر از
چسباندن مواد مختلف چون گچ ، سفال ، کاشی و مانند آنها به سطوح مقعر داخل
بنا شکل می گیرند. این نوع مقرنس اویزان به نظر می رسند و دارای ثبات کمی
می باشند.
4مقرنس های النه زنبوری چنانکه از نام آن پیداست، النه زنبور هستند ودر مجموع مانند کندوهای کوچک
برروی هم قرار گرفته دیده می شوند. این دسته از مقرنس ها تا حدی شبیه مقرنس
های معلق هستند.
نتیجه گیری:
ایرانیان همواره هنر را با زندگی درآمیخته اند طراحی و ساخت مقرنس نیازمند تجربه فراوانی است که در گذشته جز با شاگردی
در مدتی طوالنی و کار فراوان بدست نمی آمد. برای ساخت مقرنس های بی نقص باید نبوغ هندسی را نیز افزود. امروزه با نرم
افزارهای مدل سازی سه بعدی دیگری نیازی به تصور حجم مقرنس پیش از ساخت نداریم و پیش بینی حجم تمام شده نسبتا
آسان است اما در گذشته)دوره صفویه( عده انگشت شماری چنین تشخیصی داشتند و به همین دلیل حتی در مقرنس های
شاخص نیز میتوان معایبی یافت که ناشی از همین نقص است. گاهی نیز مقرنس در آن دوره روی کاغذ بدرستی طراحی می
شده اما مجری نتوانسته آنرا درست بسازد.مقرنس کاری یکی از پارامتر های اصلی معماری ایرانی اسالمی در مساجد دوره
صفویه میباشد.دراین پژوهش سعی گردیده هماهنگی وهم آوایی دو عنصر معرفی شده یعنی مسجد و مقرنس کاری در مغهومی
فراتر از زیباشناسی ظاهری با استفاده از تصاویر ومنابع متنوع مورد بررسی قرار گیرد ودراین گذر ارتباط نمادین روحانی و
زیبا شناختی ومهم تر از همه زیبایی مقرنس و مساجد در عهد صفویه هرچند به صورت کلی بررسی شود. این تحقیق بر آن
رسیده که معماری مقرنس در دوره صفویه باتوجه به بررسی های در مساجد ،اجزا مقرنس،مصالح و غیره……که صورت گرفته
است به درستی اجرا شده و از نظر زیبا شناختی به شکل صحیح کار شده است. طراحان و معماران باید در پدید آوردن مقرنس
مساجد، معماری مقرنس کاری صفویه رو که معماران ما به درستی اجرا کردند الگو خود قرار دهند.و در عصر امروز استفاده
بهینه را از گذشته موفق مقرنس کاری ببرند.
منابع:
-1 گدار، آندره، و دیگران، 1371 آثار ایران. ترجمه ابوالحسن سروقدمقدم. موئسسه چاپ و انتشاراتاستان قدس رضوی.
-2 پرایس، کریستین1391، تاریخ هنر اسالمی. ترجمه مسعود رجب نیا.تهران: موئسسه انتشارات امیراکبیر.
-3 االسعد،محمد1376، کاربردهندسه در معماری مساجد.ترجمع سعیدسعیدپور. تهران:فصلنامه هنر.
-4 نجم آبادی، محمدحسین1381،مسجدشیخ لطف اهلل و ویژگی های آن.تهران:فرزان روز.
-5 مکی نژاد،مهدی1387،تاریخ هنرایراندوره اسالمی .تهران.
-6 زمرشیدی،حسین1367، طاق و قوس درمعماری ایران.تهران:انتشارات کیهان.
-7 قدیانی،عباس1384،تارخ،فرهنگ وتمدنایران در دوره صفویه.تهران:فرهنگ مکتوب.
-8 میردانش، مهدی1387، آشنایی با بناهای تاریخی. تهران.
-9 سیوری،راجر1374، ایران عصرصفوی.ترجمع کامبیز عزیزی. تهران:نشرمرکز.